Ik heb ervaring met klachten die ik heb gekregen na contact met de eikenprocessierups.

In deze toolboxmeeting besteden we aandacht aan een insectensoort die vervelende gezondheidsschadelijke klachten kan veroorzaken als je ermee in contact komt. Het gaat om de eikenprocessierups. Deze insectensoort komt vooral voor in een bosrijke omgeving.

Op een groot aantal eikenbomen in Nederland kan men in de maanden mei, juni en juli behaarde rupsen aantreffen. Deze rupsen gaan 's nachts groepsgewijs - in processie - op zoek naar voedsel (eikenbladeren); vandaar de naam eikenprocessierups.

Overdag zitten de rupsen bij elkaar in een spinsel tegen de stam of dikkere takken, waar ze later ook verpoppen. Deze "nesten" bestaan uit een dicht spinsel van vervellingshuidjes met brandharen en uitwerpselen.
De rupsen hebben lange, witte haren, maar voordat ze de beruchte brandharen krijgen, vervellen ze eerst een aantal malen. De brandharen zijn 0,1-0,2 mm lang, en laten makkelijk los waarna ze door de wind worden verspreid. Vanaf mei zijn de rupsen zover gegroeid dat ze brandharen hebben. De rupsen verpoppen begin juli tot een onopvallende nachtvlinder. De vrouwtjes hiervan zetten in augustus hun eitjes weer af.

Hoe herken je de eikenprocessierups?

• De rupsen hebben een zwartbruine kop en een zwartgrijs lichaam, met een donkergrijze rugstreep.
• Ze hebben lange, grijzig witte beharing.
• Deze haren staan op roodachtig oranje wratten.
• Over de stigma's (luchtopeningen aan weerzijde) loopt een lichte lijn.
• Vooral het gedrag van de eikenprocessierups is kenmerkend, wanneer ze "in processie" tegen de stam van eiken te vinden zijn.
• Rupsen zitten in groepen bij elkaar op de stam onder een spinsel laag ​​​​​​​

Verwarring

Nesten en spinsels van de eikenprocessierups kunnen mogelijk verward worden met die van andere insectensoorten zoals de spinselmot en de bastaardsatijnvlinder.

De eikenprocessierups is actief van de periode mei tot september. Je kunt de eikenprocessierups tegenkomen op de volgende plekken:

• Eikenbomen;
• Grondnesten onderaan de stam;
• Brandharen kunnen ook op de grond terecht komen of door de lucht;
• Tijdens het maaien of opruimen kunnen ze voor problemen zorgen.
• Onderhoud aan onder andere grasmachines, kettingzagen, hakselaars etc. dat er brandharen aanwezig kunnen wanneer je onderhoud pleegt of services verleent.

De brandharen van de eikenprocessierups kunnen voor mensen erg vervelend zijn. De pijlvormige haartjes hebben kleine weerhaakjes en kunnen de huid, ogen en luchtwegen binnendringen. Daarbij komen stoffen vrij die reacties oproepen die lijken op allergische reacties. Na contact met de brandharen van deze rups kunnen klachten ontstaan zoals:

• Jeuk;
• Huiduitslag;
• Ademnood;
• Irritatie aan de ogen of aan de luchtwegen

Ze kunnen worden veroorzaakt door direct contact met de huid, maar ook door brandharen die met de wind zijn meegevoerd. Over het algemeen verdwijnen de klachten binnen enkele dagen tot weken. Bij aanhoudend ernstige klachten kunt u het beste contact opnemen met de huisarts. Een aantal gemeenten vermindert de overlast van de rups door de nesten te laten verwijderen. Brandharen van de eikenprocessierups kunnen overigens vijf tot zes jaar actief blijven.

• Zorg bij een bezoek en/of werkzaamheden in een gebied waar de eikenprocessierups voorkomt voor goede bedekking van de hals, armen en benen.
• Ga niet op de grond zitten op plaatsen waar de rups voorkomt.
• Probeer direct contact met rupsen, oude brandharen, spinselnesten en vervellinghuidjes zoveel mogelijk te vermijden.
• Vermijd wegen waar eikenbomen met veel processierupsen staan. Ook oude nesten van vorig jaar bevatten brandharen die kunnen verwaaien. 
• Laat rupsen met rust en vermijd contact met nesten en spinsels;
• Maak de pauzeruimte zeer regelmatig schoon en pauzeer niet in of rondom bomen e.a. vegetatie waar de rups voorkomt.

Mocht je toch in aanraking zijn gekomen met de processierups, krab of wrijf dan niet:

Huid

• Probeer de aangedane huid eerst te ‘strippen’ met plakband
• (overige) brandharen zo snel mogelijk van de huid door goed afspoelen met stromend water. 
• Voorkom krabben of wrijven. Dit bevordert de verspreiding van de brandharen en maakt de klachten erger. Verzachtende/verkoelende crème/gel of zalf: een zachte crème met bijvoorbeeld menthol of een gel van Aloë vera kan verlichting geven. Deze middelen zijn veelal te koop bij drogist of apotheek. 
• Kleding goed uitspoelen en wassen (minimaal 60 °C).

Effecten treden meestal op binnen 8 uur. In de meeste gevallen verdwijnen de klachten vanzelf in enkele dagen tot maximaal 2 weken. Bij aanhoudende of ernstige klachten is het verstandig contact op te nemen met de huisarts.

Ogen

• Geïrriteerde ogen zorgvuldig uitspoelen.

Effecten treden meestal op binnen 1 a 4 uur. 

Bij aanhoudende of ernstige klachten is het verstandig contact op te nemen met de huisarts.

​​​​​​​Algemene opmerking

Gezondheidseffecten zijn sterker naarmate het contact met de brandharen frequenter is.

Ga in gesprek met de opdrachtgever of het (bouw)terrein beschikbaar is om de werkzaamheden uit te voeren. Wat betekent dat het terrein in (voldoende mate) vrij is van eikenprocessierupsen (zie ook paragraaf 5 lid1 b van de UAV);

• Bezoek de locatie voorafgaand aan het uitvoeren van de werkzaamheden;
• Advies en ondersteuning van de ecologen kan aangevraagd worden via ecologie@heijmans.nl.

Indien er eikenprocessierupsen worden aangetroffen: informeer de opdrachtgever en de eigenaar (particulier, bedrijf of (lokale) overheid); zij kunnen de rupsen verwijderen. Indien benodigd kan Heijmans hier in ondersteunen.

Ik heb ervaring met klachten die ik heb gekregen na contact met de eikenprocessierups.

Kijk voor meer informatie op www.processierups.nu (klik hier) of neem contact op met ecologie@heijmans.nl